مفهوم مدل : مدل، تصویری انتزاعی یا تجدیدی از اقتباس از یک واقعیت موجود یا واقعیت در شرف تکوین است بعبارتی مدل تصویر ساده شده ای از واقعیت است.
انواع مدلهای به کار رفته در تحقیقات عبارتند از:
- مدلهای ذهنی تحقیق: عبارتست از تصاویر ذهنی از واقعیات است که در ذهن یک مدلساز وجود داشته و بر مبنای ان واقعیتی شکل میگیرد یا ممکن است این تصویر از یک واقعیت موجود باشد مثل طرح یک محصول جدید در ذهن مخترع یا نقشه یک ساختمان در ذهن یک مهندس سازه.
- مدلهای گرافیکی تحقیق: عبارتست از مدلهای که در قالب نمادهای هندسی که تعاریف خاصی دارند بیان میشوند مثل نقشه های فنی قطعات یا محصولات یا نقشه تاسیسات برقی، سازه یک ساختمان ، نمودار سازمانی ، فلوچارت ها از گردش اطلاعات در یک سیستم حسابداری.
- مدلهای فیزیکی تحقیق: مدلهایی هستند که به کمک اشیا یا پدیده فیزیکی تصویر یک واقعیت را بیان میکند . مثل ماکت ساختمان – مدل ازمایشگاهی – الگوی اولیه برش در طرح اولیه لباس.
- مدلهای منطقی تحقیق: مدلهای هستند که براساس رابطه بین متغیر ها تعریف می شوند این رابطه می تواند بصورت رابطه علی، مقایسه ای، تاثیرگذاری، یا یک رابطه تابعه ریاضی باشد.
- مدلهای ریاضی تحقیق: شکل خاصی از مدلهای منطقی هستند که رابطه بین متغیرها براساس یک یا مجموعه ای از روابط ریاضی بیان میشود.
مدلهای ریاضی تحقیق شامل:
1) مدلهای قطعی (معین): مثل مدلهای رگرسیونی، برنامه ریزی خطی و موارد مشابه.
2) مدلهای احتمالی (نامعین یا تصادفی ): مدلهایی هستند که رابطه بین متغیرها از فرایند های تصادفی یا توزیع های احتمالی تبعیت می کند. مثل زنجیره مارکوف – مدلهای شبیه سازی
اجزای یک مدل منطقی: مدل منطقی شامل اجزای زیر است:
1) رابطه کلی: در این رابطه یا بصورت مدل تک متغیره یا مدل n متغیره تعریف میشود.
2) تعریف متغیرها: در این قسمت باید مفهوم هر متغیر بیان شود بهتر است متغیرها با نامهایی که بیانگر مفهوم آن هستند تعریف شوند.
3) دسته بندی متغیرها: که در این قسمت باید متغیرهای مستقل، تابعی و کنترلی مشخص شوند.
- متغیر های مستقل: متغیرهایی هستند که به اختیار در محدوده مجاز وضعیت ها یا مقادیر مختلف مربوط به متغیر را اختیار می کند.
- متغیرهای تابعی یا وابسته: متغیرهایی هستند که بسته به وضعیت یا مقادیر متغیر مستقل و رابطه بین ان دو وضعیت یا مقدار خاصی را اختیار میکند.
- متغیرهای کنترلی: متغیرهایی هستند که مستقیماً در مدل منظور نمی شوند ولی برای کنترل اثر ان بر نتایج تحقیق از طریق گرداوری داده یا تحلیل داده کنترل می شوند.
