- این روشها متناسب با نوع تحقیق اند بعنوان مثال در تحقیقات پیمایشی برای متغیرهای کیفی قضاوتی از ابزارهای نظرسنجی مثل پرسشنامه، مصاحبه و در موارد کیفی غیر قضاوتی از مشاهده رویه ها و مدارک و مستندات استفاده میشود یا در تحقیقات پس رویدادی مطالعه کتابخانه ای یا در تحقیق تجربی یا شبه تجربی از روش آزمایش یا مشاهده استفاده میشود، البته ممکن است در بخشی از یک روش و در بخشی دیگر از روشهای دیگر استفاده شود.
- به مجموعه روشهایی که در حوزه اجرای تحقیق بعبارتی کار میدانی در تحقیقات عملی و کاربردی در گردآوری داده ها استفاده میشود روش میدانی گفته میشود. و در تحقیق روش خاصی به نام روش میدانی وجود ندارد بعبارتی آزمایش و پرسشنامه و مصاحبه و ... روشهای میدانی هستند. برخی از تحقیقات از نوع کتابخانه ای هستند مثل تحقیقات نظری یا برخی از تحقیقات بنیادی یا تحقیق در رشته های ادبیات فارسی، ولی حتی در تحقیقات کابردی وعملی (توسعه ای ) بخشی از کار که عبارت از تدوین ادبیات تحقیق است از روش مطالعه کتابخانه ای استفاده میشود و در بخش از روشهای میدانی استفاده میشود.
متداولترین روشهای گردآوری اطلاعات:
1) روش پرسشنامه ای: در این روش داده های گردآوری در ارتباط با جامعه و نمونه اماری از طریق گردآوری پاسخ های مکتوب افراد به سوالت محقق انجام میشود .بعبارتی پاسخهای افراد داده های خام مورد استفاده در تحقیق است. در مورد پرسشنامه نکات اساسی زیر قابل بررسی است:
- پرسشنامه در تحقیقات پیمایشی که از ابزار نظرسنجی استفاده میشود کاربرد دارد و تحقیق تجربی و شبه تجربی یا پس رویدادی از این روش استفاده نمیشود مگر اینکه جهت تکمیل برخی از اطلاعات بعنوان روش مکمل استفاده کند.
- پرسشنامه یک ابزار نظرسنجی برای سنجش متغیرهای کیفی قضاوتی است یعنی در مواردی که بخواهیم سلایق افراد، علایق آنها ف گرایشات ،تمایلات ، خواسته ها، ارجهیت ها و به هرحال ادراکات و احساسات شخصی افراد را بسنجیم از این ابزار استفاده میکنیم بنابراین متغیرهای کمی یا کیفی غیر قضاوتی از این روش سنجیده نمیشود. مثلا اگر بخواهیم رضایت افراد را از کالای خاصی یا سبک مدیریت بسنجیم از این ابزار استفاده میکنیم که این متغیر کیفی قضاوتی است ولی درامد، سود، هزینه، قیمت تمام شده متغیرهای کمی هستند باید با روشهای مشاهده یا مطالعه اسناد و مدارک گردآوری شوند.
- در تهیه پرسشنامه نمیتوان به اجتهاد شخصی محقق اتکا کرد بعبارتی پرسشنامه محقق ساخته اعتبار علمی ندارد.
روشهای تهیه پرسشنامه:
- پرسشنامه استاندارد در صورت وجود.
- بررسی سوابق تحقیق به این ترتیب که تحقیقات نظری و کاربردی مرتبط را بررسی و برمبنای انها متغیرها و معیارهای اندازه گیری آنها را استخراج و بر پایه آنها سوالات طراحی میشود.
- تحقیق در یک فرایند دو مرحله ای انجام میشود :مرحله اول هدف مشخص کردن معیارها و عوامل اساسی و در مرحله دوم طراحی و توزیع پرسشنامه براساس عوامل مشخص شده در مرحله اول، در مرحله اول به روش دلفی (نظرسنجی از خبرگان، صاحبنظران و دست اندرکاران ) عواملی که توسط محقق با روش طوفان مغزی مشخص شده اند امتیاز و اولویت بندی میشود و سپس نتایج نظرسنجی از صاحبنظران به روش تحلیل ساختار سلسله مراتب عوامل مهم تقدم و تاخر انها مشخص و بر پایه آنها سوالات طراحی می شود.
2) روش مصاحبه: عبارت از نوعی از روش نظرسنجی است که نظرات پاسخ دهنده بصورت شفاهی یا در قالب پاسخ های شفاهی پاسخ دهنده گردآوری می شود. مصاحبه نیز مانند پرسشنامه در ارتباط با موارد کیفی قضاوتی مورد استفاده قرار گرفته ولی در مواردی که اصطلاحا ً مصاحبه عمیق یا تخصصی میگویند میتوان از نظرات تخصصی صاحبنظران استفاده کرد.
انواع مصاحبه
- باز (آزاد ): این مورد سوال کلی طرح و پاسخ دهنده انچه را که به نظرش میرسد به تفسیر بیان میکند که غالبا ً مطالب متنوع و حتی بعضا نامربوط است و تحلیل ان بسیار دشوار است.
- هدایت شده: دراین مورد سوالی طرح و پاسخ دهنده نظرات خود را بیان میکند ولی درلا به لای صحبت او با طرح سوالت هدایتی جهت گیری پاسخ دهنده را به سمت مطلب خاصی سوق می دهد.
- بسته (محدود): سوالات با پاسخ های محدود و به اصطلاح کلیشه ای معین بیان می شود.
3) روش مشاهده: از این روش در تحقیقات تجربی و شبه تجربی برای مشاهده رفتار جامعه یا نمونه مورد بررسی و در تحقیقات پیمایشی جهت احراز واقعیت ها استفاده می شود. مثلا ً اگر محقق به دنبال تعیین امکان یا میزان استفاده از مشارکت کارکنان در تصمیم گیری است. در جلسات تصمیم گیری شرکت نموده و نحوه ابراز نظر افراد، جمع بندی افراد و تصمیم گیری مبتنی برآن را مشاهده میکند. مشاهده میتواند بصورت انفعالی یا فعال باشد.
- حالت انفعالی: بدون دخل و تصرف محقق رفتار طبیعی افراد مورد مطالعه قرار می گیرد.
- حالت فعال: که به نوعی آزمایش تلقی میشود و توسط محقق از طریق اظهارنظر ،اعمال متغیر ازمایش در رفتار دخل وتصرف میشود.مثل مطالعات روابط انسانی در تعیین تاثیر عوامل فیزیکی مثل نور و حرارت و سروصدا و تهویه مطبوع بر کارایی کارکنان.
4) روش مطالعه کتابخانه ای: عبارت از گردآوری داده ها از طریق اسنادد و مدارک مکتوب علمی و پژو هشی مربوط به گذشته شامل کتابها، مقاله ها، پایان نامه ها، گزارش ادبیات تحقیق و .... در تحقیق نظری یا برخی از تحقیقات بنیادی یا برخی از رشته ها مثل ادبیات از روش مطالعه کتابخانه ای استفاده میشود، ضمن اینکه در همه تحقیقات بخشی از تحقیق (بررسی ادبیات تحقیق ) از این طریق انجام میشود.
5) روش مطالعه اسناد و مدارک: در مواردی که اسناد و مدارک مربوط به عملکرد گذشته جامعه یا نمونه مورد بررسی مورد مطالعه قرار میگیرد مثل صورتهای مالی شرکتها، گزارشهای فیزیکی عملکرد در ارتباط با تولید، فروش ، مصرف و غیره. در تحقیقات پس رویدادی از این روش استفاده میکنیم .
روش ازمایش : یه نوع مشاهده فعال است که در آن محقق در گروه آزمایش متغیر یا متغیرهای را مورد جرح و تعدیل (دخل و تصرف ) کم یا زیاد کردن قرار داده و به موازات این تغییرات رفتار افراد گروه ازمایش را مورد مطالعه قرار میدهد. عمدتا ً در تحقیق تجربی که توسطط محقق آزمایش شده یا شبه تجربی که توسط دیگران آزمایشات صورت میگیرد از این روش استفاده می کنیم.
انواع ابزار گردآوری اطلاعات:
وسایل یا تجهیزاتی که به کمک آنها از جامعه یا نمونه اماری داده های خام گردآوری میشوند مورد بحث قرار میگیرند که این ابزار متناسب با نوع تحقیق و روش گردآوری دادهاست. دراین قسمت باید مشخص شود که از چه ابزاری و در چه زمینه ای استفاده میشود. متداولترین و معروفترین این ابزار عبارتند از : فرم پرسشنامه، چک لیست مصاحبه و مشاهده، فیش، جدول تلخیص داده ها، تجهیزات، ثبت نتایج ازمایشگاهی و فرم یا چک لیست آزمایش، ضبط صوت، دوربین عکاسی و سایر ابزار.
ساختار پرسشنامه:
پرسشنامه های استاندارد شامل 3 قسمت الف – مقدمه. ب – سوالات دموگرافیک (مردم شناختی). 3- سوالات اصلی هستند.
- مقدمه : بصورت مختصر در هریک از پاراگراف مودبانه و محترمانه به فرد اطمینان داده میشود که نظراتش محرمانه باقی مانده و فقط استفاده علمی شده و به این ترتیب فرد ترغیب به پاسخگویی میشود .
- سوالات دموگرافیک : ویژگی های پاسخ دهنده که به نوعی ممکن است بر اظهارنظر افراد تاثیر داشته باشد مثل جنسیت، سطح تحصیلات، رشته تحصیلی، سن، سابقه و غیره آورده میشود .
- سوالات اصلی : سوالات اصلی تحقیق است.
انواع پرسشنامه: که براساس معیارهای مختلفی تقسیم بندی می شود:
1- بر مبنای نحوه توزیع: از این جهت به پرسشنامه های حضوری، پستی، الکترونیکی تقسیم بندی میشوند .
پرسشنامه حضوری : توسط محقق یا عوامل او حضورا ً پرسشنامه در اختیار پاسخ دهنده قرار داده شده و با نظرات و راهنمایی او تکمیل و گردآوری میشود .
پرسشنامه پستی : در این روش پرسشنامه ها به آدرس پاسخ دهنده ارسال و پس از تکمیل با ارسال پرسشنامه تکمیل شده به آدرس محقق داده گردآوری میشوند. ایمیل نوعی پرسشنامه پستی است .
پرسشنامه الکترونیکی : در این روش نرم افزاری طراحی شده که از طریق اینترنت با مراجعه پاسخ دهنده به سایتهای خاصی در شبکه های محلی یا اینترنتی با در اختیار داشتن شناسه کاربری و رمز ورود، امکان تکمیل پرسشنامه را پیدا میکند.
2- بر اساس نحوه طرح سوالات: از این جهت پرسشنامه به 2 دسته باز وبسته تقسیم میشود.
پرسشنامه باز : پرسشنامه باز سوالات کلی و به صورت تشریحی مطرح شده و پاسخ دهنده آنچه را که به نظرش میرسد به صورت مکتوب بیان میکند. مثلا ً به نظر شما عواملی در نارضایتی کاربران از سیستم حسابداری صنعتی موثر است ؟ و راه های مرتفع کردن آنها چیست ؟ اشکال این پرسشنامه ها تنوع گسترده پاسخ ها، پاسخ های نامربوط و پیچیدگی تجزیه و تحلیل انها .
پرسشنامه بسته(محدود) : پرسشنامه هایی هستند که سوالات آن دارای جواب های معین از پیش تعیین شده یا به اصطلاح کلیشه ای است.
انواع پرسشنامه بسته:
- صحیح و غلط : گزاره یا جمله ای در اختیار پاسخ دهنده به عنوان سوال قرار داده شده و از او فقط در مورد درستی یا نادرستی یا یکی از گزینه های موافقم و مخالفم یا صحیح یا غلط مشخص می کند و یا به ازای یک سوالا گزاره های مختلفی مشخص و از او خواسته میشود که گزینه های صحیح یا غلط را مشخص کند.
- تکمیل کردنی: دراین حالت یا فرم پرسشنامه بخشی از جمله یا گزاره بصورت نقطه چین یا ناقص مطرح شده که توسط پاسخ دهنده باید تکمیل شود.
- چندگزینه ای : متداولترین و بهترین فرمت پرسشنامه است که یک سوال اصلی دارای 2 یا چند گزینه است که پاسخ دهنده باید یکی از گزینه ها را انتخاب کند.
پرسشنامه چند گزینه ای به 3 دسته تقسیم بندی میشود : 1- دو گزینه ای. 2- طیف کیفی لیکرت. 3- طیف کمی امتیازی. - دوگزینه ای : حالتی است که سوالات دارای 2 گزینه بلی یا خیر یا موافقم یا مخالفم میباشد.
طیف کیفی لیکرت: معمولا ً به صورت 4 یا 5 گزینه است و به یکی از صورتهای زیر معمولا ً طرح می شود:
کاملا ًمخالفم مخالفم نظری ندارم موافقم خیلی موافقم یا بصورت: خیلی کم کم متوسط زیاد خیلی زیاد
