تحقیق بنیادی:درجستجوی کشف حقایق وشناخت پدیدهاست ومرزهای دانش عمومی بشر را توسعه می دهند به دو دسته تقسیم می شود.
الف) تحقیقات بنیادی تجربی: دادها و اطلاعات اولیه با استفاده از آزمایش مشاهده ..گردآوری
ب)تحقیقات بنیادی نظری:داده های اولیه به روش کتابخانه ای گردآوری میشوند.
تحقیق کاربردی :این تحقیقات با استفاده از زمینه فراهم شده از طریق تحقیقات بنیادی برای رفع نیازمندیهای بشرو بهبود وبهینه سازی ابزارها روشها درجهت توسعه رفاه وآسایش و ارتقا سطح زندگی انسان مورد استفاده قرار میگیرد.
تحقیقات عملی: تحقیقات حل مساله
مثال:
تحقیقات چامسكی در باره زبان های مختلف جهان كه به وسیله آن او نتیجه گرفت كه این زبان ها دارای ویژه گی های عمومی مشتركی مانند سازمان و تركیب های كماكان مشابهی هستند كه موجب ایجاد نظریه زیستی بودن زبان شد از جمله تحقیقات بنیادی است.
این كه چگونه می توان مشكل كنكور و یا بیكاری و یا ترافیك تهران را حل كرد تحقیق كاربردی می باشد.
پاره ای از مشخصات تحقیقات بنیادی
• 1- وقت گیر بوده برای کشف مجهول نیاز به زمان طولانی دارد.
• 2- هزینه بر است و احتیاج به منابع مالی زیادی دارد.
• 3- معمولا به وسیله مراکز علمی و دانشگاهی انجام می شود ، زیرا ماموریت اصلی آن ها توسعه قلمرو معرفتی بشر است.
از مشخصات تحقیقات کاربردی می توان به موارد زیر اشاره کرد.
• 1- از نظر زمانی زودتر از تحقیقات بنیادی انجام می گیرند.
• 2- درآمد زا هستند و به همین دلیل طرفداران بیشتری دارند.
• 3- عمدتا سازمان های دولتی و خصوصی و کارخانه ها ولی گاه دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی نیز این تحقیقات را انجام می دهند.
• تحقیقات عملی:
این تحقیقات را باید تحقیقات حل مساله یا حل مشکل نامید و آن ها را نوعی تحقیق کاربردی محسوب کرد.زیرا نتایج آن مستقیما برای حل مساله خاص به کار گرفته می شود. تحقیقات عملی نوعا خصلت محلی و موضعی دارد و معمولا خاصیت تعمیم پذیری زیادی ندارد. این تحقیقات نیز بر داده های تحقیقات بنیادی تکیه دارند.زیرا از معلومات وقوانین آن ها استفاده می شود.چون تحقیقات عملی با هدف رفع مشکل انجام می شود، هرکس با مشکل روبه رو باشد می تواند آن را انجام دهد. مثال:
• 1- تحقیق درباره رفع خرابی اتومبیل 2- بررسی تشخیص بیماری و درمان آن.3- پیدا کردن روش های مقابله با سیل.
تحقیقات علمی بر اساس ماهیت و روش
الف ) تحقیقات تاریخی
ب ) تحقیات توصیفی
ج ) همبستگی
د ) تجربی و علیّ
تحقیقات تاریخی
-تحقیقات تاریخی:با استفاده از اسناد و مدارک معتبر انجام میشودتا بتوان از این طریق ویژگیهای عمومی و مشترک پدیده ها و حوادث تاریخی و دلایل آنها را تبیین کرد مثلا تحقیق تاریخی می تواند به بررسی اوضاع و احوال دولت ها و نحوه عمل آن ها و نوع روابطشان با مردم پرداخته ، عوامل سقوط آنها را تشخیص داده و بر اساس آن نظریه ارائه دهد..منابع این تحقیق عبارتست از:
منابع دست اول:که مستقیما در ارتباط با حادثه قرار میگیرد .و ممکن است به شکل کتبی، شفاهی ، تصویری، مادی و مانند آن مشاهده شوند.
منابع دست چندم:که به طورغیرمستقیم در ارتباط با حادثه قرار دارند و به اتکای منابع دست اول تهیه می شوند.که ممکن است به صورت نقل قول های مستقیم یا به صورت کتبی و شفاهی ، چند دست بگردند و از سندی به سند دیگر انتقال یابند.
تحقیقات توصیفی
تحقیقات توصیفی:محقق به دنبال چگونه بودن موضوع است.و میخواهد بداند پدیده ،متغیر،شی یا مطلب چگونه است.
تحقیقات توصیفی هم جنبه کاربردی دارد و هم جنبه مبنایی.در بعد کاربردی از نتایج در تصمیم گیری و برنامه ریزی استفاده میشود.ودر بعد بنیادی یا مبنایی به کشف حقایق و واقعیت های جهان خلقت می پردازد.
تحقیقات توصیفی از نظر شیوه نگرش به دو دسته تقسیم میشوند:
الف)تحقیقات توصیفی محض :محقق صرفا به کشف و تصویر سازی ماهیت و وضعیت موجود مساله می پردازد.
ب) تحقیقات توصیفی-تحلیلی : محقق علاوه بر تصویر سازی آنچه هست به تشریح و تبیین دلایل چگونه بودن و چرایی وضعیت مساله می پردازد.
به طور کلی تحقیقات توصیفی به سه یا چهار گروه تقسیم میشود :
تحقیقات زمینه یاب, تحقیق موردی ,تحقیق تحلیل محتوا ، قوم نگاری از انواع این تحقیق است .
تحقیق زمینه یاب ( پیمایشی) :survey research
• این تحقیق به مطالعه ویژگیها و صفات افراد میپردازد و وضعیت فعلی جامعه آماری را در قالب چند صفت یا متغیر مورد بررسی قرار میدهد.( مثل: سن ، جنس ، وزن ، و درآمد نظر خواهی در مورد یك نامزد انتخاباتی ، سرشماری نفوس و مسكن)
• به عبارت دیگر تحقیق زمینه یاب عبارتست از مشاهده پدیده ها به منظور معنا دادن به جنبه های مختلف اطلاعات جمع آوری شده ، كه از دو مرحله تشكیل شده است.
• 1- مشاهده دقیق و نزدیك پارامترهای مورد پژوهش در جامعه
• 2- جمع آوری اطلاعات و معنا دادن به آنچه كه مورد مشاهده قرار گرفته است.
• تحقیق زمینه یابی یك فرآیند پژوهشی است كه به منظور جمع آوری اطلاعات در باره این موضوعات كه مردم چه می دانند،چه فكر می كنند یا چه كاری انجام می دهند. منظور از چه می دانند. این است كه مردم چه اطلاعاتی را در یك هدف یا یك موضوع درونی پدید آورده اند. و منظور از فكر كردن این است كه عقاید ، نگرش ها ارزش ها و باورهای مردم چه هستند.
تحقیق موردی :
این تحقیق عبارتست از مطالعه یک مورد یا یک واحد و کاوش عمیق در مورد آن.در اینگونه از تحقیق محقق فرضیه های خود را میسازد و به گردآوری اطلاعات درباره آن می پردازد . ( تحقیق در مورد ویژگی ها و رفتار یك دانش آموز ناسازگار یا تیزهوش)تحقیق در مورد یك خانواده موفق( از تمامی رو شهای كار تحقیقی استفاده می شود).
تحلیل محتوا
• این تحقیق به منظور توصیف عینی و کیفی محتوای مفاهیم به صورت نظامدار انجام می شود.محقق در این تحقیق به دنبال تجزیه و تحلیل و توصیف مطالب است.( مثل تحلیل كتاب ها، مقالات، عكس های هوایی)..
• تحلیل محتوی یك روش پژوهشی است كه به صورت منظم وعینی برای توصیف مقداری محتوای آشكار ارتباطات به كاربرده می شود. در این روش ، پیام ها یا اطلاعات به صورت منظم كد گذاری و به نحوی طبقه بندی می شوند كه پژوهشگر بتواند آن ها را به صورت كمی تجزیه و تحلیل كند.
تحقیقات همبستگی :
این تحقیقات برای کسب اطلاع از وجود رابطه بین متغیرها انجام میپذیرد،ولی درآنها الزاما کشف رابطه علت و معلول مورد نظرنیست.در تحقیق همبستگی بر کشف وجود رابطه بین دو گروه از اطلاعات تاکید میشود.
اساسا همبستگی به دو شکل وجود دارد:مثبت و منفی .
همبستگی مثبت آن است که جهت تغییرات یک متغیر با جهت تغییر در متغیر دیگر همسو باشد. مثل رابطه بین شیب رودخانه و شدت جریان آب یا قدرت خرید مردم و حجم تقاضا
همبستگی منفی آن است که جهت تغییرات یک متغیر با جهت تغییر در متغیر دیگر همسو نباشد.افزایش یكی با كاهش دیگری همراه باشدۀمانند رابطه بین تورم قیمت ها و قدرت خرید مردم.
در تحقیقات همبستگی پس از تشخیص وجود همبستگی و تعیین جهت آن اقدام به محاسبه مقدار و ضریب همبستگی می شود. دامنه و طیف ضریب همبستگی 1+ تا 1- نوسان دارد.
برای اندازه گیری ضریب همبستگی بین متغیرها از روشهای مختلفی مثل روش پیرسون ،اسپیرمن،کندال و...استفاده میگردد.
تحقیقات علیّ
در اینگونه تحقیقات کشف علتها یا عوامل بروز یک رویداد یا حادثه یا پدیده مورد نظر است . محقق در متغیرها دخل و تصرفی نداشته ،اساسا حضور ندارد بلکه تحقیق علیّ را انجام میدهد تا این متغیرها و عواملی را که باعث بروز واقعه شده است را شناسایی کند .
این نوع تحقیق دارای مشكلات و معایبی است . از آن جمله :
-یكی از مشكلات تهیه مدارک و اسناد و مبانی استدلال و كشف مساله.
-نمیتوان نسبت به نتایج تحقیق یقین قطعی داشت.
-تشخیص معتبر بودن یا نبودن نتایج تحقیق نیز کار مشکلی است.
سه دسته کلی متغیرهای که محقق باید برای این تحقیق شناسایی کند عبارتست از:
الف)متغیرهای اصلی که نقش موثر و مثبت در بروز پدیده داشته اند.
ب )متغیرهایی که نقش بازدارنده و منفی در بروز پدیده داشته اند.
ج ) متغیرهای زمینه ساز که هموار کننده راه برای اثر گذاری متغیرهای اصلی بوده،از خاصیت تسهیل کنندگی برخوردار بوده اند .
تحقیقات تجربی(آزمایشی)
تحقیقات تجربی بر شناخت رابطه علت و معلولی بین متغیرها تاکید دارد و سخن از مطالعه رابطه یک سویه و تاثیر مستقل (علت) بر متغیر تابع (معلول) است و در پایان محقق به طور قاطع نظر میدهد که چنین رابطه ای وجود دارد یا ندارد.
شرایط ضروری یک تحقیق تجربی
یک تحقیق تجربی برای بالا بردن اعتبار خود باید ویژگیهای زیر را داشته باشد:
الف)کنترل:ویژگی اصلی یک تحقیق آزمایشی کنترل است.
آزمایش باید به نحوی برنامه ریزی و سازماندهی شود که مانع حضور متغیرهای مزاحم و اخلالگر شود.زیرا این متغیرها نتایج آزمایش را خدشه دار می کنند .
ب)انتخاب تصادفی
ج)تکرار آزمایش
د) قابلیت تعمیم :نتایج تحقیق تجربی باید قابل تعمیم باشد
کاتی که محقق باید در خصوص قابلیت تعمیم رعایت کند:
از اصل کنترل غفلت نکند.
-در انتخاب افراد نمونه به روش تصادفی اقدام بکند.
-تاثیر اشتباهات آماری را در انتخاب نمونه و طبقه بندی و تجزیه و تحلیل داده ها به حداقل برساند.
-محیط آزمایش را به صورت طبیعی و عادی نگه دارد.
-در انجام دادن فعالیتهای تحقیقاتی و مراحل کار و نتیجه گیری تعجیل نکند.
-آزمایشها را در موقعیتها و شرایط مشابه تکرار نموده .
-از اعتبار درونی آزمایش و نیز اعتبار بیرونی آن مطمئن شود.
اعتبار تحقیق آزمایشی :بررسی اعتبار تحقیق آزمایشی باید در دو زمینه زیر انجام شود :
-اعتبار درونی :یعنی اینکه آیا متغیر مستقل در متغیر تابع اثر میگذارد؟یا متغیرهای مزاحم در آن دخالت داشته اند.
-اعتبار بیرونی:یعنی اینکه یافته های تحقیق قابل اطمینان بوده و امکان تعمیم آن در موقعیتهای مشابه وجود داشته باشد.
روشها و طرح های اجرای تحقیق تجربی
آزمایش با استفاده از یک گروه آزمودنی
-آزمایش با استفاده از دو گروه (شاهد و آزمایش )
-آزمایش با استفاده از چند گروه
-آزمایش با استفاده از روش تکرار آزمون
