روش تحقیق

نوع کلی تحقیق براساس معیارهای مختلفی قابل تقسیم بندی است:

1. تقسیم بندی برمبنای هدف
2. تقسیم بندی برمبنای روش استنتاج و گرداوری داده
3. تقسیم بندی برمبنای طرح تحقیق یا چارچوب کلی اجرای تحقیق

1)تقسیم بندی برمبنای هدف:

در این دسته بندی منظور مشخص کردن نوع تحقیق از لحاظ هدف، مقصود نهایی و نتیجه ای که در نهایت باید تحقیق به آن منجرشود می باشد.ازاین رو تحقیقات به 4 دسته تقسیم بندی میشوند:

1. تحقیقات بنیادی
2. تحقیقات نظری
3. تحقیقات کاربردی
4. تحقیقات عملی

• تحقیقات نظری: نوع خاصی از تحقیقات بنیادی که با جمع بندی تحقیقات گذشته و با یک روش استدلال منطقی برای رسیدن به روش، مدل یا نظریه جدید یا تکمیل و نقض نظریات، روشها و مدلهای موجود صورت میگیردتحقیق نظری بوده است.مثل تحقیقات رشته ریاضی
• تحقیقات بنیادی:عبارت است از تحقیقی که هدف آن ابداع،خلق یا اختراع یک روش، تکنیک، تکنولوژی، مدل، نظریه یا قانون جدید است. یا هدف آن نقض یا تکمیل نظریات تیوریها و مدلهای موجود است. کار پروژه ای است و کار یکنفر نیست.
• تحقیقات کاربردی: عبارت است ازتحقیقاتی که با استفاده از روش ها ابزارها مدلهای موجود در راستای بهبود وضعیت انجام میشود.مثلا ً سودآوری درسازمانها،چرخه نقدینگی، رضایتمندی کارکنان و اثربخشی سیستم و ...
• تحقیقات عملی: مشابه تحقیقات کاربردی با روش ها ابزارها مدلهای موجود ولی در راستای مسایل مبتلا به، مشکلات و گرفتاریهای سازمانها و جامعه انجام میشود. مثلا ً زیاندهی متوالی، بحران نقدینگی و ...

2)تقسیم بندی برمبنای روش استنتاج و گرداوری داده :

در این دسته بندی هدف مشخص کردن تحقیق از نوع گرداوری و استنتاج داده ها میباشد. ازاین رو تحقیقات به 5 دسته تقسیم بندی میشوند:

1. تحقیقات توصیفی
2. تحقیقات تحلیلی موردی
3. تحقیقات استقرایی تحلیلی
4. تحقیقات قیاسی
5. تحقیقات قیاس ناقص(تمثیلی) یا تشبیه

1) توصیفی: در صورتی که کل جامعه آماری مورد مطالعه قرار گیرد یعنی از روش سرشماری در مطالعه جامعه استفاده شود و یا حتی نمونه غیر علمی (ارادی و با محدودیت و یا در دسترس ) نیز انتخاب شوند باز روش توصیفی است. درتحقیقات توصیفی فرضیه ندارد و آزمون فرض ندارد. هدف این تحقیقات پاسخ به سوالات اصلی است و نهایتا ً میتوان برای آنها فرضیات توصیفی بیان کرد.

2) تحلیلی موردی (موردپژوهشی)(case study): حالت خاصی از تحقیقات توصیفی است که جامعه آماری یکنفر است که این تحقیق را در اصطلاح تحلیلی موردی میگویند.مثلا ً کارایی سیستم آموزشی در یک دانشگاه (پارسیان )

3) روش استقرایی (تحلیلی) : درصورتی که از یک جامعه آماری نمونه علمی (کاملا ً تصادفی) به اندازه کافی بزرگ انتخاب شود و هدف تعمیم به جامعه باشد تحقیق را استقرایی (تحلیلی) میگویند.

4)قیاس : قیاس در استنتاج دارای 2 تعبیر است، به این معنی که قیاس تام (کل یا کامل) و قیاس ناقص . روش 4 از نوع قیاس تام است این روش استنتاج بگونه ای است که از کل به جزء میرسیم یا برای قضایای کلی یا برمبنای نظریات یا قوانین کلی نسبت به مصداق خاصی قضاوت میکنیم .مثال منطقی آن به صورت زیر است: قضیه 1:فلزات رسانا هستند . قضیه 2: آهن فلز است . قضیه 3: پس آهن رسانا است.

عمدتا ً در تحقیقات نظری مثل علوم پایه، ریاضی و فیزیک با استفاده ازاین روش به مدلسازی، نظریه پردازی و یا تکمیل مدلها و نظریات گذشتنه میپردازد.

5) قیاس ناقص(تمثیلی) یا تشبیه شکل دیگری که بصورت عامیانه به عنوان قیاس مشهورشده اند و به مفهوم روش مقایسه کردن و مانندکردن و تشبیه کردن است. قیاس ناقص(تمثیلی) یا تشبیه یا تحقیق مقایسه ای یا مطالعه تطبیقی است.در این روش معمولا ً بین 2 یا چند پدیده با استفاده از مقایسه کردن آنها با همدیگر به لحاظ جزییات اجزاء فرایند نتایج کارآمدی و معیارهای دیگر نتیجه گیری میشود . مصداق های این روش عبارت اند از : 1)مقایسه نتایج و ارزیابی عملکرد در صورت استفاده از 2 یا چند مدل مانند مدلهای رگرسیونی و شاخصهای عملکرد و مدلسازی ریاضی . 2)مقایسه 2 یا چند جامعه آماری با یکدیگر.

3)تقسیم بندی برمبنای طرح تحقیق یا چارچوب کلی اجراتحقیق (research disgine) :

براساس چارچوب کلی انجام تحقیق به 4 دسته تقسیم میشود:

1. تحقیقات تجربی
2. تحقیقات شبه تجربی
3. تحقیقات پیمایشی
4. تحقیقات پس رویدادی

1)تحقیقات تجربی:

عبارت از نوعی از طرح تحقیق است که در آن توسط محقق یا پژوهشگر، متغیر یا متغیرهایی به عنوان متغیر آزمایش دخالت دارند و متغیر هایی که توسط محقق امکان دستکاری و جرح و تعدیل وجود دارد. که این دستکاری میتواند در قالب کم یا زیاد کردن مقادیر، شرایط مربوط به متغیرها، اضافه یا کم کردن متغیر موثر روی انها و موارد مشابه باشد.

طرح تحقیق تجربی براساس اولا ً استفاده یا عدم استفاده از گروه کنترل و ثانیا براساس مشاهدات یا اندازه گیری عملکرد که قبل و بعد از آزمون و یا فقط بعدآزمون انجام میشود به 4 نوع طرح تحقیق تجربی تقسیم می شود:

1. گروه کنترل در تحقیقات تجربی: عبارتست از بخشی از جامعه یا نمونه آماری که در آن متغیر آزمایش اعمال نمیشود وبه آن گروه شواهد و کنترل هم می گوید.
2.  گروه آزمایش در تحقیقات تجربی: گروهی است که متغیر یا متغیرهای آزمایشی توسط محقق دخالت داده شده یا مورد دستکاری قرار گیرد.
3.  پیش آزمون در تحقیقات تجربی: عبارت است از نتایج مشاهدات مربوط به عملکرد پیش از اعمال متغیر آزمایش.
4.  پس آزمون در تحقیقات تجربی: عبارت است از مشاهدات نتایج مربوط به عملکرد پس از اعمال متغیر آزمایش.

 نکته: درصورتی که هدف از تحقیق آزمون روابط علت و معلولی باشد صرفا ض از طریق تحقیق تجربی که امکان ایجاد یا حذف علت توسط محقق وجود دارد امکانپذیر است.

2) تحقیقات شبه تجربی : طرح تحقیق شبه تجربی مشابه طرح تحقیق تجربی است که به همین ترتیب به 4 دسته تقسیم میشود با این تفاوت که متغیر ازمایش در اختیار و کنترل محقق نیست و متاثر از رفتار دیگران یا عوامل طبیعی خارج از کنترل است.

3) تحقیقات پیمایشی : عبارت است از نوعی از طرح تحقیق است که در آن متغیرهای تحقیق از طریق روشهای بررسی یا وارسی مثل نظرسنجی ( مصاحبه و پرسشنامه) یا احراز رویه ها ، واقعیتها و یا مستندات (چک لیست مشاهده ) انجام میشود.

نکته : در ارتباط با طرح تحقیق پیمایشی باید به نکات زیر رعایت شود:

• در تحقیقات پیمایشی تنها ابزار نظرسنجی پرسشنامه نیست علاوه بر پرسشنامه روشهای دیگری نظرسنجی روش چک لیست مشاهده نیز مورد استفاده قرار میگیرد.

• پرسشنامه فقط مربوط به متغیرهای کیفی قضاوتی است ، یعنی درمواردی که قرار است ادراکات ، تصورات سلیقه ، نگرش یا انگیزه و برداشتها و یا قضاوتهای شخصی سنجیده شود از پرسشنامه استفاده میشود(مثل درباره غذای قورمه سبزی). بنابراین متغیرهای کمی یا کیفی غیر قضاوتی از طریق نظرسنجی قابل سنجیدن نیستند مثل مهارت کارکنان حسابداری در بکارگیری رویه های حسابداری غیر قضاوتی است از طریق ارزیابی عملکرد یا تست مهارت باید سنجیده شود نه از طریق پرسشنامه.

• در طراحی یا اجرای کارهای پیمایشی اولا ً باید براساس ادبیات تحقیق یا نظرسنجی از خبرگان متغیرها شناسایی شود ثانیا ً متغیرها به دو دسته کمی و کیفی تقسیم میشوند و متغیرهای کیفی نیز به دو دسته قضاوتی و غیر قضاوتی تقسیم بندی شده است کیفی قضاوتی از طریق نظرسنجی مثل مصاحبه و پرسشنامه و کیفی غیر قضاوتی از روشهایی مثل چک لیست مشاهدات استفاده میشود و متغیرهای کمی باید اندازه گیری بشود.

4) تحقیقات پس رویدادی: عبارت است از نوعی از طرح تحقیق که در آن برمبنای اطلاعات عملکردی گذشته قضاوت و استنتاج صورت میگیرد. به این نوع طرح تحقیق اصطلاحا ً پس رویدادی، تحلیل علی پس از وقوع یا توصیفی تحلیلی مبنی بر تجربیات گذشته میگویند.

نکته :در این طرح تحقیق صرفا ً عوامل موثر بر روابط بین متغیرها براساس اطلاعات گذشته امکان پذیر است و از مطالعت پس رویدادی نمیتوان رابطه علت و معلولی نتیجه گرفت.